Sinekkapan (Dionaea Muscipula) Nedir?
By EditörBlog
Sinekkapan veya böcekkapan (Dionaea muscipula-Venus fly trap) nedir, hangi böceklerle ve hayvanlarla beslenir, ömrü ne kadardır ve özellikleri nelerdir?Diğer Makaleler
Sinekkapan (Etobur Bitki)
Sinekkapan veya böcekkapan (Dionaea muscipula-Venus Flytrap), yaprakları üzerinde kapan barındıran etobur bir koloni bitkisidir. Dünyada birçok türü bulunan ve ortalama 20-30 yıl gibi bir ömrü olan bu çok yıllık bitkinin anavatanı, Amerika'nın Kuzey ve Güney Carolina eyaletleri (Croatan National Forest, Bladen, Carteret, Craven, Horry, Georgetown ve Duplin) olarak bilinir ve Wilmington, North Carolina'nın güneyindeki Carolina Beach State Park'ta doğal olarak büyür. Doğada ise; bitki, asidik, kumlu turba ve besin açısından fakir toprağa sahip bataklıklarda yetişir. İlkbahar ve yaz aylarında 9-30 °C arasında değişen hava sıcaklıkları, kış aylarında ise; -7 °C'ye kadar çıkan soğuk nemli ve sıcak iklimlerin değişiklik gösterdiği bölgeler ideal yaşam alanlarıdır. Ülkemizde de birçok türü yetiştirilen ve besin yelpazesi oldukça geniş olan, yiyecek sınırı neredeyse yok denilebilecek kadar ilginç olan bu etobur bitki; tırtıl, örümcekgiller, böcek ve haşereleri avlayarak beslenir. Dev eşek arıları ve kurbağaları bile tabiri yerindeyse; tek lokmada midesine indirebilir. Doğal haşere ve böcek öldürücü olarak kabul gören Sinekkapan bitkisi kolonisinde her bir bireyin yaprakları üzerinde 4-7 arası kapanı bulunur ve avlarını bu kapanlar sayesinde yakalar. Kapan avını başarılı bir şekilde hapsettiğinde ise; avın ya da kurbanın kurtulma şansı yok denecek kadar azdır.
Venus Fly Trap bitkisi, çiçeklerin tozlaşmasında direk etkisi olan damalı haşereler ve böcekler, bal arıları ve uzun boynuzlu böcekleri yakalamaz ve yemez. Nedeni tam olarak bilinemeyen bu durumu ise; (sinekkapan tarafından muaf tutulan bu böceklerin, kapanlar arasında nasıl sıkışıp kalmadıklarını) bilim insanları araştırmaktadırlar. Son yıllarda gelişen teknoloji ile bu böcekçil bitkinin farklı türleri de keşfedilmiş olup, bazı türleri kanser ve benzeri hastalıkların ilaçlarında kullanılmaktadır. Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN), sinekkapan (Venus Fly Trap) bitkisini koruma altına almıştır ve doğal olarak yetiştiği eyaletlerin bazılarında, bu bitkiye zarar vermek ve koparmak suç olarak kabul edilmiştir. İngiliz biyolog ve doğa tarihçisi Charles Darwin, bu bitkiyi "dünyanın en harika bitkisi" olarak tanımlamıştır. Sinekkapanı bitkisinin bilinen bazı türleri aşağıda listelenmiştir.
- Dionaea Akai Ryu (Red Dragon)
- Dionaea Alien
- Dionaea B52
- Dionaea Big Mouth
- Dionaea Bohemian Garnet
- Dionaea Clayton’s Red Sunset
- Dionaea Clumping Cultivar
- Dionaea Coquillage
- Dionaea Korrigans
- Dionaea Korean Melody Shark
- Dionaea Louchapates
- Dionaea Mirror
- Dionaea Freaky Star
- Dionaea Maroon Monster
- Dionaea Fake Dracula
- Dionaea Red Green
- Dionaea Cross Teeth
- Dionaea Cupped Trap
- Dionaea Dingley Giant
- Dionaea Dutch
- Dionaea Fine Tooth x Red
- Dionaea Fused Tooth
- Dionaea Harmony
- Dionaea Jaws
- Dionaea Justina Davis
- Dionaea Kinchyaku
- Dionaea Low Giant
- Dionaea Microdent
- Dionaea Clayton Volcanic Red
- Dionaea Dark Red Form
- Dionaea Schuppenstiel
- Dionaea Red Piranha
- Dionaea Scarlet Bristle
- Dionaea Spider
- Dionaea Trichterfalle–Funnel Trap
- Dionaea Wacky Traps
- Dionaea Red Burgundy
- Dionaea Royal Red
- Dionaea Green Sawtooth
- Dionaea Shark Teeth
- Dionaea Triton
- Dionaea Cerberus
- Dionaea Clone I3 BCP
- Dionaea Creeping Death
- Dionaea Crested Petioles
- Dionaea Red Shark Teeth
- Dionaea Degeneration
- Dionaea Denteta
Sinekkapan Bitkisinin Yaşamı Ve Beslenmesi
Sinekkapan (Venus Fly Trap-Sarracenia-Drosera) bitkisi, uzun ömürlü bir bitki olup, drenaj malzemeleriyle karıştırılmış, yosun, kum ve asit bakımından zengin topraklarda yaşar. Doğru ve uygun koşullar sağlandığında ve tohumdan yetiştiği zaman, 4-5 yıl gibi bir sürede ancak olgunluğa ulaşır. En uygun gelişim gösterme zamanları ise ilkbahar aylarının başlamasıyla gerçekleşir ve kış aylarında domancy ismi verilen bir kış uykusuna yatarlar. Nemli havada ve nemli toprakta büyürler, ancak durgun sularda iyi performans gösteremezler. Derine uzanan köklerin sağlıklı olması ve mantar, küf gibi hastalıklardan korunabilmesi için de iyi drenajlı, steril toprakları tercih ederler. Yetiştiricilikte, günün 12 saatinde bol oksijene ve gün ışığına ihtiyaç duyan bu bitkinin drenaj seviyesinin yükselmesi için, kuvars tozu, lava taşı, vermikülit, perlit, steril sphagnum moss adı verilen baltık torfu gibi bileşenler kullanılır. Tohum yoluyla da çimlendirilen bu bitki, gelişmeye başlamasıyla birlikte yaz aylarında bitki 20 cm. yüksekliğe ulaşabilir ve kısa saplarında yaklaşık 2 cm. çapında beyaz çiçek kümeleri görülür. Yetişkinlik döneminde 12-15 cm. arası boya sahip olan venus fly trap bitkisinin her bir yaprağının boyu da, 3-9 cm. arası uzunluğa erişir.
Yaprakları üzerinde karşılıklı oluşan kapanları, haşere ve böcek sınıfına giren canlıları yakalar ve onlarla beslenir. Yaprağın içinde bitki salgısının çektiği bir böceğin dokunduğu zaman yaprağın kapanmasına neden olan tüyler vardır. Böceklerin ilgisini çekmek için aromalı bir nektar salgılar ve avını yakalamak için tuzaktaki tetik kıllarına bir kereden fazla dokunmasını bekler. Kapanın üst yüzeyinin ortasına doğru en küçük temasa bile duyarlı, üç sert kıl vardır. Kılların uyarımı belli bir eşiği aştığı anda mekanizma tetiklenir ve yaprak dokusu hızla gerilerek karşılıklı olarak kapanır. Bu süre ortalama saniyenin otuzda biri hızında (100 ms.) civarında olurken; kapanma hızı nem, ışık, böceğin büyüklüğü, genel büyüme durumu gibi pek çok faktöre göre değişkenlik göstermektedir. Kapan kapandıktan sonra bazı kuinonlar ve diyaforazlar salgılanarak proteolitik, hidrojen peroksit ve süperoksit gibi kimyasallar üretilir. Bunlar, böceğin hücre zarını parçalar ve pek çok protein yakalanan avın üzerine salgılanarak hücrelerin yıkımına başlanır ve kurban kısa sürede ölür. Sindirimi yakalanan kurban türüne göre; 5-20 gün arası bir zaman alabilir ve tek amaç; böceğin yapısındaki azotun ve vitamin ile minerallerin alınabilmesidir. Sonra yaprak tekrar açılır ve bir sonraki kurbanı bekler. Bitki ayrıca fotosentez yoluyla da yiyecek üretebildiği için, böceklerle avlanması yaşaması için bir zorunluluk değildir.
Yeterli olgunluğa erişmiş Sinekkapan bitkisi, kış aylarında uykuya yatar, kapanları kararır ve yaprakları dökülür. Akabinde gelen ilkbahar aylarında ise; yaprakları ve kapanları tekrar oluşarak eski normuna kavuşur. Sinekkapan bitkisinin kapanları her böcek ve haşere grubu için tehlike oluşturmaz. Avını yakamak için kapanının kapanmasıyla dişler arasında boşluklar oluşur. Büyük avların kaçma şansı bulunmazken, boşluklar arasından geçebilecek kadar küçük olanlar rahatlıkla dışarı çıkabilir. Her kapanın birkaç kez tuzak kurabilme opsiyonu bulunsa da, araştırmalara göre; en fazla üç tuzak kurabilecek yapıda olduğu ve bu nedenle de ağırlıklı olarak büyük avları tercih ettikleri gözlemlenmiştir. Yanlışlıkla kapanan kapanlar ise; ortalama 30 dakika içerisinde tekrar açılır ve avını sabırla beklemeye başlar.
Sinekkapan Bitkisinin Üreme Süreci Ve Yetiştirilmesi
Sinekkapan (Dionaea muscipula); yerel dilde Venüs, Böcekkapan ve Fly Trap gibi yaygın isimlerle de bilinir ve son yıllarda popüler ev bitkileri arasına girmeyi başarmıştır. Kapalı tohumlu (angiosperm) olup çiçekli bir bitkidir. Sulak ve besin değeri düşük topraklarda yetişir. Ortalama olarak 13 cm'lik bir boya ulaşır ve her yaprak bıçağı fotosentez yapabilen bir sapı ve menteşeli bir tuzağa sahiptir. Çapraz tozlaşma ile de döllenebilirken, antenleri aracılığıyla salınan polenlerle, dişi çiçeğin pistilini döllemesini de sağlayabilir. Bilim dünyasında bitkinin bu ilginç özelliğine Kendine Döllenme (Autogamy) adı verişmiştir. Tozlaşma ve döllenme sonucu, küçük siyah tohumlar meydana gelir ve rüzgar yardımıyla tohumlar dağılıp çoğalarak üreme alanlarını genişletir. Ayrıca; bitki olgun bitkilerin altında oluşan rozetlerden kolonilere bölünerek de çoğalır. Sinekkapan bitkisi iyi drenaj ile nemli ve asidik toprağı sevmektedir. Sfagnum turba yosunu ve kum karışımı, gelişmesi için ideal ortamdır. Uygun pH değerini sağlamak için, bitkinin yağmur suyu, klima suyu veya damıtılmış su ile sulanması oldukça önemlidir. Gün içerisinde aydınlık ortamın tamamına ve güneş ışığına ihtiyaç duyar. Nemli ortamları sevdiği için çimlenene kadar sıklıkla sulanması gerekir.
Çimlenme gerçekleştikten sonra sulama sıklığı azaltılabilir ve toprağın üst kısmı kuruyana kadar tekrar sulamaya gerek yoktur. Ancak sürekli nemli ortamda kalmasını sağlamak bitkinin uzun ömürlü olmasında büyük etkendir. Sağlıklı görünmediği ve canlı görünümünden uzak kaldığı zamanlarda, kapana bir böcek bırakılarak eski normuna dönmesi sağlanabilir. Akıllara doğal olarak; salam, sucuk, sosis, sinitzel, tavuk, biftek, pastırma ve kavurma gibi et içeren besinlerle de beslenebilirmi sorusu da gelmektedir. Sinekkapan her ne kadar etçil ve canlı böceklerle beslenen bir bitki olsa da, sonuç itibari ile evde beslenen bir kedi veya köpek değildir. Bitkiye bu tarz (kendisinin doğada yakayamacağı bir şey ile beslenmeye çalışılması) yaklaşım, kapanın yavaş yavaş kararıp ölmesine sebebiyet verebilir. Fotosentez yeteneği sayesinde, yaşamak için böcek yemek gibi bir zorunluğu olmayan bu bitkinin ev ortamında bol ışık görmesi yeterli olacaktır. Dışarda bakılıyor ve yetiştiriliyorsa; zaten kendi avını ve besin maddesini zamanı geldiğinde kendisi sağlayacaktır.
Sinekkapan bitkisinin gelişme sürecinde unutulmaması gereken bir diğer nokta ise; gereğinden fazla sulanmamasıdır.Zira; fazla sulama ve hava (giriş-çıkışı) akımı, birbiriyle orantısız olursa, bu durum bitki köklerinin çürümesine, toprak içerisinde mantar oluşmasına, toprağın küflenmesine sebep olabilir. Bu sorunların oluşmaması için, fazla sulamadan vazgeçilmeli, çimlendirme sonrası bitkinin saksıya ekileceği sırada bitki etrafına yosun sarılması suretiyle bitkinin normal seviyede nemli kalması sağlanabilir. Sinekkapan bitkisinin yetiştirilmesinde çok önemli bir etken ise; çimlenmeden yetiştirilmesine kadar olan tüm süreçlerde, hiçbir şekilde gübre kullanılması gerekmemektedir ve tavsiye edilmemektedir. Bu bitki gerekli olan tüm mineral ve besinleri yapraklarından karşılamaktadır. Kış aylarında ise; yaprakları dökülür ve kış uykusu (domancy) dönemine girer. Birçok ağaç ve bitki türü gibi sinekkapan bitkisi de; ilkbaharla birlikte canlanır, sonhabarla birlikte yapraklarını döker.Ancak; birçok bitkiden farklı olarak; kendi kendine bölünerek yeni bitkiler oluşturur ve çoğalır. Bu çoğalma ve genişlemenin sağlıklı ve sürekli olabilmesi için, her yıl toprak ve saksı değişimi yapılması gerekir. 30 yıla kadar yaşam süresi olan bu bitkinin kök sisteminin kuvvetli gelişmesi açısından, her yıl bir önceki yıl kullanılan saksıdan daha derin saksılar kullanılması tavsiye edilir. Yaz aylarında ise; ılıman ve sıcak bölgelerde sıcaklıklar 40 derece üstüne çıktığında, eğer bitki direk güneş ışığına maruz kalıyorsa, gölgelik ama aydınlık ortama alınması da tavsiye edilir.